TEMPU PA SKOHE



De bes en kuando historia ta forsa nos pa skohe. Eigenlijk t’asina tur semper, asta kada minüt di nos bida. Nos eskohonan semper tin konsekuensia. Sin embargo, tin
biaha sirkunstansianan ta di tal índole ku nos eskohonan tin mas konsekuensia ku normal, tantu pa nos mes komo pa otronan. Por ehèmpel, durante segundo guera mundial sirkunstansianan tabata forsa tur hende pa skohe, sea bo tabata pro Alemania, òf kòntra. Keda neutral kasi tabata imposibel. Lo no dura hopi pa nos bolbe haña nos den sirkunstansianan similar.

Yahoo, traidó
Awor nos ta bolbe pasa dor di un temporada asina, ounke sirkunstansianan ta diferente. Un guera ta andando, pero ta un otro tipo di guera. Sin embargo, e sirkunstansianan ta bai forsa tur hende di skohe atrobe.

Tuma komo ehèmpel e kaso di Yahoo. Yahoo a kumpli ku gobièrnu di China, pasando outoridat Chines informashon konfi denshal over di nan klientenan. Ta pa e motibu ei diferente hende ta será den prizòn na China aworaki pa e solo hecho ku nan a skirbi riba internèt ku nan kier pa China bira un pais demokrátiko ku ta respetá derecho humano. Ta a base di e informashon ku Yahoo a duna outoridat Chines, e ‘disidentenan’ aki ta será aworaki. Puramente pa motibunan polítiko.

Awor, Yahoo mes kier pa internèt keda liber, ku tur hende por skirbi loke nan kier. Ta kumbiní nan tambe pa internèt keda liber. Tòg nan a koperá ku gobièrnu Chines pa yuda arestá disidentenan. Pues Yahoo ta hipokrito i traidó.

Ta p’esei ‘World Organization for Human Rights’ (‘WOHR’) a hiba un kaso kòntra Yahoo na Merka, akusando nan di ta kòmplise di violashon di e derecho humano di ekspreshon liber ku tur hende ta supos di tin. China no ta respetá e derecho aki. Pero Merka sí, anto Yahoo ta stablesé na Merka.

Kiko nos tin ku ber?
Yahoo a defendé su mes bisando ku nan simplemente a kumpli ku lei Chines. Pero ta mas klá ku di dia ku e real eskoho tabata entre libertat òf represhon. Anto Yahoo a skohe pa represhon. Por ta mashá bon ku lei Chines ta preskribí ku bo mester traishoná bo kliente, pero étika (bo konsenshi) ta bisa bo (i mester a bisa Yahoo tambe) ku esei no por. Yahoo mester a nenga. Nan lo a pèrdè sèn, pero nan lo a mantené nan honor. Awor nan ta bai pèrdè sèn i nan honor!

Dor ku mundu ta globalisando lo no dura hopi ku nos tur, meskos ku Yahoo, mester skohe entre libertat òf represhon. Bo kier pa mundu ta liber i demokrátiko, òf bo kier pa e bira un estado polisial a la China, òf Cuba, òf Venezuela?