Negoshi di awa kontroversial



Sientífiko di e Instituto Internashonal Sueko pa Awa (SIWI) a kalkulá ku pa 2050 e kantidat adishonal di awa dushi ku mester pa produsí biokombustibel (e palabra ku ta ser uzá pa denominá kombustibel ku ta ser derivá for di materia bibu manera kaña i maishi) lo ta mes hopi ku e awa ku ta ser uzá awóraki pa alimentá hinter mundu!!!

Awendia kaba agro-industria ta konsumí 70% di awa dushi riba nivel mundial. Su ekspanshon lo provoká aun mas tenshon.

Multinashonalnan den mayoria di paisnan pober tin prioridat riba uso di rekurso akuatiko (den pasado nos a mira esaki ku industria petrolero na Kòrsou, ku al final a hasi tur awa di pos riba e isla brak).

Falta di implementashon rígido di lei di regulá uso di awa di pos ta pone ku e faya aki di pasado no por ser koregí pa naturalesa. Te ku awe ta bora pos pa loko i asina sigui asfiksiá tur flora i fauna indígena riba e isla.

Un otro ehèmpel klásiko ta Coca Cola na India, ku ta lagando poblashonnan kompletu sin awa pa motibu di e uso masivo pa produsí nan bibidanan.

Kontaminashon di awa

Na Europa, di e 55 riunan prinsipal di e kontinente solamente 5 no ta kontaminá. Na Merka 40% di tur riu i lago ta kontaminá. Mitar di e poblashon di Merka ta dependé di awa di bou di tera.

Na mundu, ménos ku 0.02% di awa ta den forma di awa dushi, líkido den riunan, lago di awa dushi, damnan, muras, i awa bou di tera. Maneho (i komersialisashon) di e rekurso hopi limitá aki riba eskala mundial lo bira tópiko di hopi diskushon den futuro mediano.

Aki, riba e islanan Hulandes den Karibe nos tin di uza basta energia petrolera (ku ta subiendo konstantemente den preis) pa transformá awa di laman den awa dushi. Sinembargo nos tin 30 aña (mas ku un generashon) kolektivamente (tantu produktor, distribuidor i konsumidó) ta dispidí riba 30% di tur awa dushi ku nos ta produsí.

Skarsedat ta krusando frontera

E skarsedatnan na mundu ta krusando frontera (pa e problema aki na Sur Amérika lesa http://www.redes.org.uy/corporaciones.html) i nos lo mira esaki den preisnan di kosnan ku nos ta, i lo kumpra den futuro for di eksterior. Pa ilustrá e relashon entre awa, klima, produktonan energétiko i kuminda básiko (entre otro maishi) nos ta sita un komentario for di internet:

(http://www.thestalwart.com/the_stalwart/2005/11/technology_and_.html) “current varieties of corn that are drought tolerant (aki ta tene kuenta ku skarsedat di awa) make for near normal yield prospects in 2007. It will take several years to see tightening of the corn market’’. (...)‘‘Once the 75 to 100 new ethanol plants (pa yuda den e skarsedat di petrolio na mundu; ta brua gasolin ku ethanol) that are in the development or construction stages are built in the U.S., the corn market will show vast improvement. Then the problem will be: we will have more ethanol than demand for the product’’.

“This is nice, a very good example of technology (drought-resistant strains) helping to reduce costs for the consumer and uncertainty for the farmer, even if, in the short-term its not ideal. The ethanol issue is also one to watch. What’s the point of subsidizing an alternative form of energy, if it will only make our food prices go up?”

Atvertensia di 2005 a bira realidat na 2008

Aki nos ta mira klaramente ku loke a ser bisá na 2005 a bira realidat den 2008!!!! Agrikultornan (ku ta usadó grandi di awa) ta bendiendo nan granonan manera trigo, soya i maishi no solamente ku e produktornan di kuminda pero tambe ku produktornan di energia (kombustibel). Ku tur probabilidat esnan ku lo bai sufri mas den e bataya aki ta esnan suak na mundu ku ta e mayoria di rasa humano ku lo mester bai paga mas pa kuminda.
Problema di alokashon

Suministro di awa ta un problema serio na hopi pais, un informe di “Administración de Activos Sustentables” ta bisa. E orga-nisashon aki ta manehá serka di 8.500 mion di franko Suiso na invershon.

Entre e regionnan ku mas difikultat na mundu tin:
Sur di Spaña,E region Zagreb na nort de Afrika,
Mediano Oriente, Asia Sentral, Pakistan, sur di India i nort di China
(Desierto Gobi. esun mas grandi na mundu).

Riba nos mes kontinente Merikano, Region Sentral di Estádos Unídos tin
skarsedat, Méhiko i e region Andino ta áreanan seriamente afektá ku skarsedat di awa.

Ost di Oustralia tambe ta pasando den skarsedat serio na awa.

Ta ser kalkulá ku aki 40 aña, poblashon di mundu lo ta dòbel di loke e ta aworaki (6 mil mion). Mundu lo tin di produsí e dòbel na alimento, konsumí e dòbel na awa, petroli i kas ku mester ser trahá. Tur esaki den un mundu kaminda hende a krea mas desierto, a kap mondi i selva i mayoria di reservanan di awa kontaminá.

China t’e mihó ehèmpel

China, te ainda e pais mas grandi na mundu, ta e mihó ehèmpel pa ilustrá e problema di skarsedat di awa ku tin na mundu. Na e pais ei tin 20% di humanidat ta biba, pero nan teritorio tin solamente 7% di awa dushi ku tin na mundu. Lesa e artíkulo aki riba Web (http://www.iht.com/bin/printfriendly.php?id=11548804).

Sigui privatisá Industria di Awa na e manera ku nos a bin ta hasi’é ta un bon kos?

Awendia negoshi di awa ta un negoshi
enorme. Awendia negoshi di awa, na grandura por ser kompará ku 40% di e negoshi di petroli. Negoshi di awa ta kresiendo rápido. Den siglo 21 e negoshi di awa lo bira mes òf mas krusial ku e negoshi di petroli den siglo 20. Un merkansia kudisiá ku lo bai determiná rikesa di paisnan.

E forsageo den nos kompania di awa i elektrisidat (Aqualectra) pa kòntròl di e industria aki na Kòrsou entre sierto gruponan (ku ta mirando mas leu ku nan nanishi ta largu), gobièrnu i e invershonista minoritario (Mirand, awor Marubeni) ta un ehèmpel klásiko di loke a ser ilustrá ariba.

Awa na bòter

Otro preokupashon grandi ta e subida den konsumo di “awa na bòter” ni maske nos awa for di kranchi ta kompletamente salú pa bebe.

E fenómeno aki ta produsí shushi (plèstik) inesesario i ta eksihí enorme kantidat di rekursonan energétiko, sin nodi, den produkshon di e bòternan ku ta ser trahá di polyethylene terephthalate (PET) ku ta un derivado di Petroli. Aserka ta bin ku den hopi kaso e awa den bòter no ta mas salú ku esun dirèkt for di kranchi.

Pero na e otro un banda, un liter di awa den bòter ta kosta 2 florin, tanten 1000 liter di awa di Aqualectra ta kosta, promedio 12-13 florin. Esaki ta entre 130 pa 140 bes mas karu pa liter. Pa un komparashon awa na bòter di ménos ku un liter te ainda ta mas karu ku gasolin pa bo outo.
Un tin di puntra su mes si un produktor di awa kaminda gobièrnu tin mayoria di akshon mester hinka su kurpa den e tipo di negoshi asina.

Kontrali na awa for di kranchi ku ta ser distribuí via di un ret efisiente di transporte, na e otro un banda, awa na bòter mester ser transportá den vehíkulo ku ta kima kantidatnan masivo di produktonan di petroli pa yega na e puntonan di benta. Aki nos no ta ni papia di awa ku ta bin for di eksterior.

Mundialmente ta usa alrededor di 2.7 mion ton di plèstik pa emboteyá awa pa aña. E petroli ku a ser usá pa produsí bòter di plèstik ta bastante petroli pa laga 100 mil outo kore un aña largu.

Awa un derecho universal?

Kompanianan spesialisá den produkshon di awa manera Vivendi Universal, grupo RWI i firma Suez ya ta ser konsiderá komo pertenesiendo na e 100 kompanianan mas poderoso na mundu!

E importansia di awa pa sobrebibensia di “hende” ta eksihí pa stòp di mira awa komo un bien ekonómiko só. Awa mester ser mirá komo un bien soshal, ligá na derechi di bida, i pa esei, fuera di un maneho kompletamente liber di empresanan komersial.

Akseso na awa (pa sobrebibensia) mester ser elevá na un derecho, i kualke barera mester ser konsiderá komo algu ku ta stroba derecho fundamental di un siudadano.

Awa no ta manera otro rekurso natural.
Humanidat mester evitá ku e akseso na awa ta bai e mesun kaminda ku e negoshi di petroli, kaminda ya kos a yega asina leu ku e ta “trigger” guera na mediano oriente, tenshon entre Venezuela i Merka, etc. etc.

No tin supstitushon pa awa!

Pa petroli si.

Ta p’esei awa ta más ku un simpel rekurso ku mester ta suheto na solamente forsanan ekonómiko. Tur ser bibu i e eco-sistema (http://www.kalipedia.com/ecologia/tema/concepto-ecosistema.html?x=20070418klpcnaecl_13.Kes) en general mester di awa. Tur ser humano tantu individualmente komo kolektivamente tin derecho riba awa limpi pa su sobrebibensia. Akseso na awa no por ser lagá liber na e lógika i reglanan liberal di finansa i ekonomia só, manera hopi den e industria di awa na Kòrsou ke pretendé, pasobra, a largo plaso esaki lo garantisá derecho di bida na solamente esnan ku por paga p’é, i esaki no por ta e intenshon.

Manera a ser bisá den un artíkulo anterior: na Kòrsou e “huiswerk” ta tremendamente grandi, si mira kon ta dispidí awa tantu serka esnan ku ta produsí i distribuí awa komo serka e konsumidó ku ta usa dimas awa òf ta trata di hòrt’é pa por ehèmpel yena un pisina.

En general por bisa ku na Kòrsou ta sosodiendo, diariamente, un tipo di “krímen kontra humanidat” (http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7065061.stm) riba skala mundial, si bo mira e enorme kantidat di hende ku no tin akseso na awa drechi pa bebe i ku awa sushi ta matando 4.000 mucha tur dia (http://ipsnews.net/news.asp?idnews=34927).