Monumento pa rekonsiliashon



E banki na Mentor no a wòrdu diseñá pa sirbi komo un ‘monumento pa rekonsiliashon’. El a bira esei despues. Ora nos a pone e banki ayanan, nos úniko meta tabata pa manda un mensahe kla na gobièrnu Hulandes i alabes na nos propio gobernantenan pa perkurá ku e struktura estatal nobo lo ta basá riba igualdat.

Dor ku ta trata aki di un akshon di sorpresa, nos no por a bisa niun hende nada delantá. Nos a skohé e sitio di Mentor, pasobra kasi tur hende ta pasa ayanan regularmente. Dia 29 di aprel pa 9’or di anochi di repiente nos a yega, hisa buta, kla. Su manisé (Aña di la Reina) e banki a keda revelá na pueblo di Boneiru.

Vandalismo

Despues di tres dia un hende a disidí di vandalisá e banki. El a vèrf tur lèter blou di moda ku kasi bo no por a lesa e mensahe mas. Lógikamente e situashon aki tabata poko fèrfelu, pero despues di algun kombersashon franko ku e personanan ku ta usa e plenchi komo nan ‘station’, a yega na un solushon ku asta a sali mihó.

Anto ta ayanan e banki a bira un ‘monumento pa rekonsiliashon’. A keda palabrá pa restourá e mensahe (esta e teksto pretu riba blanku) i vèrf e banki mes ‘red, gold, green’, esta e kolónan di Rasta (òf Reggae). Pero a keda palabrá tambe ku e kolónan lo nifiká rekonsiliashon entre e partidonan polítiko Boneriano, esta e dosnan ku tin representashon den Konseho Insular plùs esun hel ku antes tabatin representashon, pero ku te ainda ta aktivo komo forsa polítiko den nos komunidat. A laga e otro partidonan afó pa motibu ku sea nan no ta aktivo mas (p.e. POB), òf nan nunka no tabatin representashon den Konseho Insular (p.e. PRO). Esaki ta pone ku e promé nifikashon di rekonsiliashon ta ku ‘ora ta toka Boneiru, partidonan Boneriano mester uni’.

Sin igualdat no por tin rekonsiliashon
Ta mas kla ku di dia ku rekonsiliashon sin igualdat no ta posibel. Ta p’esei e struktura estatal nobo mester ta basá riba igualdat. E ora ei, rekonsiliashon entre Hulanda ku BES lo por bira realidat.

Pues e monumentu aki ta stipulá e kondishon primordial i nesesario pa rekonsiliashon por tuma lugá. Esei ta e segundo nifikashon di e monumento aki.

E terser nifikashon ta ku e kolónan ta eks-presá ku ‘igualdat’ entre Hulanda i BES mester wòrdu elaborá di tal forma ku ta tene kuenta ku nos situashon ku ta diferente di esun na Hulanda. Ta posibel pa tene kuenta ku diferensianan, pasobra e prinsipio di igualdat mes ta bisa ku tur hende ta haña ‘un trato igual den kasonan igual’. Pues den kasonan diferente, e trato lo ta diferente. Asina ta ku e prinsipio di igualdat mes ta duna nos sufisiente espasio pa desviá for di lei Hulandes, ora i kaminda esei ta hustifiká.

Un monumento positivo

Hopi hende (pa diferente motibu) ta gusta pone enfasis riba kosnan negativo. Asina ta ku tin hopi hende ta insistí pa konmemorá sklabitut, pa konmemorá kon malu e Alemannan a trata pueblo Hulandes durante Segundo Guera Mundial, pa konmemorá e ‘holokousto’, pa kòrda kon e Hutu’s a asesiná mei miyon di Tutsi’s, kon Haponesnan a abusá di ‘sex-slaves’ Chines durante Segundo Guera Mundial etc. etc. Nan ta blo grawatá den e herida pa ten’é habrí en bes di lag’é kura.

Ta p’esei tin tantu monumento na mundu pa konmemorá kosnan negativo, manera monumentu di sklabitut, monumentu pa konmemorá esnan ku a muri durante guera etc. E monumento aki, sin embargo, ta kibra e tradishon negativo aki. E ta promové algu positivo, esta rekonsiliashon.


‘Tur hende na Teritorio Hulandes ta haña un trato igual den kasonan igual’.
‘Allen die zich in Nederland bevinden worden in gelijke gevallen gelijk behandeld’.
Esaki ta e ‘prinsipio di igualdat’ ankrá den art. 1 di Konstitushon (Grondwet) Hulandes. Tin un banki similar banda di ‘Binnenhof’ na Den Haag, Hulanda. Binnenhof t’e sentro di gobièrnu Hulandes. E prinsipio aki ta un prinsipio universal, ku Hulanda mes ta promové internashonalmente. No por ta asina ku Hulanda lo keda sin apliká e prinsipio aki na e islanan di BES, unabes nan a bira parti di Hulanda. Sin embargo, te ainda no tin klaridat riba e punto aki. Tantu gobierno Hulandes, komo nos propio gobernantenan di BES tin un obligashon moral pa perkurá ku e prinsipio universal aki lo wòrdu rekonosé komo base di e struktura nobo.


Asina el a bira. E kolónan a lant’é, dunand’é un toke Karibiano. Rasta i Reggae berdaderamente ta un ekspreshon indígeno Karibiano. Karibe ta mas kolorido ku Europa pa motibu di e lus di solo ku nos tin te sobra.

A palabrá ku nos amigunan n’e ‘Plenchi Rasta’ ku e kolónan lo tin doble nifikashon. ‘Red, gold, green’ t’e kolónan di Rasta internashonalmente rekonosé. Di otro banda, na e monumento aki e kolónan aki ta nifiká tambe ku partidonan Boneriano, esta bèrdè (UPB), korá (PDB) i hel (Paboso), mester rekonsiliá i uni ora ta toka Boneiru. No manera awor ku tin pleitu konstante entre bèrdè i korá over di struktura estatal, bèrdè pushand’é i korá ku hel intentando di strob’é.

Pues e kolónan ta sirbi pa stimulá nos polítikonan pa stòp di pleita ora ta toka Boneiru. Despues ku e struktura nobo a keda realisá, kada unu ta sigui su
propio kaminda atrobe manera semper, pero nò ora ta toka henter Boneiru.

Pueblo di Boneiru a vota pa ‘Laso Direkto’ (promové pa UPB) i a rechasá ‘Pais outónomo den Reino’ (promové pa PDB). Mester kumpli ku deseo di pueblo awor. Konsekuensia lógiko di e ‘Laso Direkto’, manera el a keda elaborá den e ‘Slotverklaring’ (aprobá dor di ambos partido!), ta ku e siudadano di BES lo mester haña derecho igual ku e siudadano bibá na Hulanda. Si tur partido na Boneiru por pone su skouder tras di esei, e ora ei nos polítikonan por uni awor i saka lo máksimo for di e negosashonnan ku Hulanda, espesífikamente igualdat pa pueblo. Kòrda bon, 90% di pueblo kier igualdat. Kualkier partido ku ta bai kontra esaki, lo pèrdè sosten di pueblo. Igualdat i integrashon ta mará na otro.

E pleitamentu aktual ta suak nos. Isla di Statia sí a komprondé. Ora ta negoshá, oposishon Statiano t’ei na mesa ku Hulanda. Ta Boneiru ku Saba ta suak nan mes.