Atakando korupshon riba skala mundial



Ta ser kalkulá ku pa aña, for di siudadanonan di tèrser mundu un total di 40 mil mion dòler ta ser hòrtá via korupshon i ta ser mandá pa eksterior!! En prinsipio, no mester tin niun lugá seif pa esnan ku ta hòrta di pobernan. Ku e pensamentu aki den mente, Banko Mundial i Nashonnan Uní lo bai lanta un sistema pa yuda nashonnan den desaroyo pa deskubrí korupshon i rekuperá e bienesnan hòrta aki na un manera mas fásil.

Banko Mundial
Banko Mundial ta kalkulá ku riba skala mundial, transakshonnan transnashonal ku tin di aber ku entradanan di aktividatnan kriminal, korupshon i huida pa belasting bo por papia di un montante anualmente di entre un trión pa 1.6 trión di dòler (un sifra ku 12 sero su tras!!!). Si por logra di rekuperá solamente un porshon chikí di e sènnan aki, lo por fi nansiá hopi programanan soshal di urgensia.

Aki na Antia tambe nos konosé korupshon na un manera bastante prevalente. E ehèmpelnan mas espektakular ku pueblo a haña sa di dje ta: Aeropuerto na Sint Maarten, Parker na Boneiru, Hòspital na Saba, stashonamentu di outo na Hato. Pero tin un andanada mas ku pueblo nunka lo no sa di nan, tanten ku nos keda ku un kòntròl ku, den práktika, ta kasi no-eksistente, òf ta (indirektamente) komplasiente ku e korupto. Tambe na Antia nos konosé e fenómeno “Waste” (desperdisio) bou di kual tin basta kos ku no por mira lus di dia ta sosodé.

Si riba skala mundial por logra di rekuperá 100 mion pa aña, e siguiente programanan wòrdu ehkutá (por ehèmpel): Imunisá 4 mion mucha òf konektá 250 mil kas na ret di awa òf finansiá tratamentu di mas ku 600 mil hende afektá ku AIDS.

Na Afrika ta ser kalkulá ku grosso modo 25% di e produkto brutu nashonal di estado ta disparsé den forma di korupshon. Esaki ta spantoso pa un kontinente ku tantu nesesidat. Korupshon no ta un problema di e mundu den desaroyo só. Sèn hòrtá via di korupshon masha hopi biaha ta finalisá
den mundu desaroyá òf riba kuentanan di banko òf via kompranan konsumptivo.

E sistema ku Banko Mundial i ONU ke krea no mester solamente rekuperá sènnan di korupshon, pero tambe purba sòru pa e sèn rekuperá no ser hòrtá pa di dos biaha. E sistema mester bai detektá sènnan di korupshon i labamentu di plaka mihó den un mundu moderno kaminda transakshonnan fi nansiero ta tur dia mas kompliká i ku sierto falta di transparensia. E krísis fi nansiero ku mundu ta aden e dianan aki ta parsialmente okashoná pa falta di transparensia den balor di sierto papelnan fi nansiero. E falta di transparensia aki ta hasiendo tur hende nervioso, pasobra niun hende no sa serka kua instituto fi nansiero e riesgonan mas grandi ta. Bankonan Sentral ke purba kalma merkado bashando likides i hasi fiamentu mas barata. Persepshon general ta ku e nerviosismo den merkado lo no kita te ora merkado sa balor real di sierto papelnan finansiero (entre otro papelnan ku garantia di hipotek riba bienes imobilario di balor dudoso) ku ta den diskushon e dianan aki.

Rekuperá sèn
Pa bai bèk riba rekuperá sèn di korupshon, Nigeria a logra di rekuperá 505 mion dòler for di Suisa. E Sra. èks-minister di finansa Okonjo-Iweala di e pais ei ku a supervisá e repatriashon di e enorme kantidat di sèn aki ta spera ku e sistema aki lo ninga ofisialnan korupto un lugá den eksterior
pa warda e tipo di plaka aki.

Tempu ku e minister ei a buska moda di repatriá e sènnan, e no tabata tin respaldo internashonal i hopi kontratempu. Entre otro tin pais ta pèrmití di konhelá e tipo di sènnan aki, pero no tin legislashon pa repatriá e bienesnan.

Na dezèmber 2005 un Tratado kòntra Korupshon di ONU (http://www.unodc.org/unodc/crime_convention_corruption.html) a keda adoptá, ku ta obligá un pais ku ratifiká e tratado, di koperá pa repatriá e sènnan. Un problema ta ku 98 pais te ainda no a ratifi ká e tratado aki. Entre otro Alemania, Suisa i Canada (Nota: Suisa t’e bankero di sèn korupto!).

Supervishon
Na Kòrsou e tópiko di supervishon i kòntròl ta basta den diskushon awor ku Kòrsou a ratifiká e Slotverklaring (6 di yüli, 2007) i a firma e Akuerdo di Transishon (28 di ougùstùs, 2007) ku Reino (tur dos dokumento por ser di download for di e Website di ARCOCARIB.COM; bai na ‘Knowledge Center’, click e bòtòn ‘legal’ i despues ‘Staatkundige Structuur’).

Ounke e órgano di supervishon i tur e otro kòntròlnan durante e temporada di transishon no ta órganonan di buska korupshon, sino di kontrolá ku e proseso di transishon ta sosodé manera el a ser palabrá, ta di spera ku e ehersisionan di kòntròl aki lo kondusí na un sistema di kòntròl adekuado pa futuru di Kòrsou.

Muchu mas mihó kòntròl, ta algu ku e pais Kòrsou mester pa sigui desaroyá su mes komo un pais moderno kaminda korupshon (un sangramentu finansiero basta pisá aworakí den nos sosiedat) no mester ta un tópiko diario mas den nos sosiedat. Korupshon ta algu ku tin su efekto negativo, mas ku tur, den e kalidat i kantidat di servisionan soshal na esnan ménos privilegiá di un sosiedat.